Hollands Dagboek (Uit NRC-Handelsblad van 25 januari 2003 )
Door: Ton Elias

Ton Elias (47) was jarenlang parlementair journalist (o.m. Den Haag Vandaag en RTL). Van 1995 tot 2000 was hij directeur Communicatie van verzekeraar Aegon. Sinds drie jaar is hij eigenaar en oprichter van Elias Advies (persstrategie) en Elias Communicatie (uitvoering) in Den Haag. Hij is gescheiden en heeft twee kinderen. De volkszender SBS-6 vroeg hem als gastpresentator voor een reeks van vijf live TV-programma's met lijsttrekkers.

woensdag 15 januari
Vanavond Jan Marijnissen als gast. Even leek hij de lichtvoetige vertolker van het ongenoegen jegens het autisme van Den Haag, maar al snel herkende het toegesnelde publiek toch de linkse dominee. Het wordt de derde van vijf verdraaid ingewikkelde TV-programma's. Live, een uur, voor mensen die niet naar NOVA of Buitenhof kijken en hooguit af en toe Spits of Metro lezen. En tóch zorgen dat politieke verschillen over onderwerpen aan de orde komen: NS, kleinere klassen, noem maar op. Je hoofdpersoon moet ruimte krijgen voor z'n eigen verhaal én kritisch op het verschil tussen verkiezingsdroom en politieke daad worden doorgezaagd. Pas als die balans in evenwicht is, vind ik het programma gelukt.

donderdag 16 januari
Geheim stuk gelezen over de merkpositionering van een grote financiële instelling. Duidelijk verhaal met heldere keuzen op hoofdlijnen. Volgende week zit ik er een brainstorm over voor met de directie en allerlei externe eigenwijzen. Voor mij onbegrijpelijk waarom ministeries zo'n verhaal niet en bedrijven dat wel kunnen maken. De kwaliteit bij de ambtelijke top is ervoor in huis. Maar politici willen vaak bewust vaag blijven, dat opereert later makkelijker. Slap.

Vanavond is Bos aan de beurt. Zes kijkersvragen zijn steeds geënt op door eindredacteur Maurice de Hond en mij vooraf vastgestelde thema's: economie/werkgelegenheid, immigratie/allochtonen, veiligheid/criminaliteit, zorg/onderwijs, kwaliteit overheid/geloofwaardigheid politiek en tenslotte coalitievorming. Naast die zes zitten er steeds vier vragen voor de lijsttrekker zelf bij. En er is een quizje aan het eind, waarin lijsttrekkers moeten raden wat Nederlanders van een thema vinden. Bijvoorbeeld: 'opiniepeilingen moeten vanaf een week voor de verkiezingen verboden worden.' Maurice wil een grote cup voor de winnaar, 'dat vinden ze prachtig, die politici, het zijn net kinderen'.

Gisteren heb ik de selecterende redacteuren al gemaild dat ik een kijkersvraag over Pim Fortuyn miste. Het is mijn stellige overtuiging dat historici deze verkiezingscampagne gaan duiden als het moment waarin de impact van Fortuyn werkelijk politiek gematerialiseerd is. De mate waarin alle politici hun huik nu naar de publieke wind hangen, was zonder Fortuyn niet vertoond. Of dat goed voor Nederland is moet nog even worden afgewacht, maar dat die massale omslag er is, staat vast. Dat thema wil ik vanavond in het antwoord (van tweeëneenhalve minuut) op die ene kijkersvraag zien te vatten. Drie kwartier broed ik op de manier waarop. Vooraf had ik tegen SBS6 gezegd: ik denk graag mee over een manier om de doorsnee-kiezer te bereiken, maar geen kermis. Ik doe het voor m'n lol (het is mijn vak niet meer) en omdat ik het spannend vind, maar het moet ergens over gaan. Vervolgens kreeg ik volstrekt de vrije hand. Een zo sterk vertrouwen in mijn onafhankelijkheid doet me goed na een paar laaghartige publicitaire aanvallen afgelopen najaar.

Het wordt een spannende uitzending, Bos scoort heel goed bij de eigen achterban, maar kan CDA-kiezers totaal niet overtuigen, vooral niet over criminaliteit en immigratie. We laten de reactie van de kijkers steeds zien door hun rapportcijfer in beeld te brengen.
Na afloop geef ik Bos één welgemeend advies: ga dinsdagmiddag voor het lijsttrekkersdebat even uitwaaien.

vrijdag 17 januari
Rustig ontbeten met de kranten. Onder het kopje 'verkiezingen' op de TV-pagina van De Volkskrant weer geen aankondiging van ons programma, wel NOVA, 2-Vandaag en Barend & Van Dorp. Mij blijft dat soort kleine dingen verbazen. Een kritische recensie achteraf, alla. Maar service-informatie onthouden aan je lezer, omdat je een zender niet moet? Curieus.

Veel publiciteit over Dexia, dat zich wel coulant wil opstellen jegens LegioLeasebeleggers die financieel beroerd zijn uitgekomen, maar zich niet wil laten uitkleden door een Stichting die met het ophalen van 2,5 miljoen euro bij gedupeerden ook erg goed aan zichzelf heeft gedacht en klagers in een juridisch gevecht betrekt dat jaren kan gaan slepen en waarvan de uitkomst zacht gezegd niet vast staat. Steven Gelder en Rob Okhuijsen van 'Elias Communicatie' hebben Dexia als klant binnengehaald en verzorgen de woordvoering voor ze. Om tien uur achter de computer. Veel leuke mailtjes. Ook snel even loeren naar de kijkcijfers van gisteren: 846 duizend in totaal, zo zo. Bewezen is opnieuw dat de gewone man wel degelijk in politiek is geïnteresseerd, als er maar geen koeterwaals gesproken wordt.

Stukken lezen voor vanavond. Feiten, feiten en nog eens feitenkennis. Ik heb twee jonge redacteuren die meehelpen ze te verzamelen indringend uitgelegd dat dát de beste basis om politici te ondervragen. Niet het gemoraliseer of slappe gedreutel dat te vaak in andere programma's te zien is, nee: feiten. Want zeker in verkiezingstijd wordt met feiten en cijfers gegoocheld. Er is, principieel, geen enkel overleg met de campagnestaven. Men krijgt de tien thema's 48 uur tevoren te horen, that's it. Ik zou weleens een aardig achtergrondverhaal in één van de kranten willen lezen, waarin uit de doeken wordt gedaan hoe dat overleg tussen campagnemedewerkers en andere omroepen verloopt. Maar ja, dat vergt natuurlijk enige research en onbevangenheid. De journalistiek controleert in Nederland zichzelf helaas amper.

In de studio staat 's-avonds een grote cup te glimmen.
Balkenende eindigt ex aequo met Bos: hij overtuigt de PvdA-kiezer niet. Over de hele week gemeten wint Zalm de kennisquiz.
Omdat Zalm zondag in het programma 'Waar stem ik op?' zit, waarin ik een bijrolletje heb, neem ik het gevaarte mee naar huis zodat Maurice 'm zondag uit kan reiken.

zaterdag 18 januari
Vroeg op. Kinderen halen en meteen door naar Lisse. Mijn zoon Erik (8) is keeper in F1 en ze spelen uit. Koud, maar gezellig langs de lijn. Hij heeft fantastische reddingen. Nee, dat vinden de andere ouders ook.
Diep ontzag en groot lawaai bij het aanschouwen van de cup op het aanrecht. Erik trekt vele gekke bekken in het 'zilver'.
Daarna met dochter Suzanne (11) naar de Konmar. Het blijft eeuwig zonde dat management en commissarissen te laat in de gaten hadden dat de achterkant van dat grootwinkelbedrijf (vooral de distributie) niet op tijd klaar was voor de pretenties aan de voorkant, waar Nederland wel degelijk nog steeds op wacht: meer service tegen dezelfde prijs en toch een zeer breed assortiment. Ons was gevraagd veel lawaai voor die voorkant te maken – en dat hebben we met verve gedaan. Van Reuters tot RTL-4 wist iedereen wat de Konmar was. Alleen werd een oude wet herbevestigd: als de klanten komen en een deel van het verhaal klopt niet, ga je op je neus.

De winkel in Leidschendam is hoe ze allemaal hadden moeten worden en ik kom er graag. Vier allochtone meisjes zijn vakken aan het vullen, twee hebben een hoofddoek om. Ze beginnen uit zichzelf over de uitzending van gisteren en zeggen hoe 'cool' ze het vonden dat de vergelijking werd gemaakt over hun hoofddoek met het recht van een Amerikaan om hier een baseballpet te dragen. Schalks zegt de brutaalste van hen in accentloos Nederlands: 'je programma is goedgekeurd door de allochtonen hier..' Die lijkt me wel ingeburgerd! En haar opmerking neem ik aanzienlijk serieuzer dan het gewetenloze gekrabbel van Volkskrant-journalist Bas van Kleef die onheuse en feitelijk onjuiste stukken over TV-persoonlijkheden mag afdrukken omdat het, wanneer je van een provinciale krant bent overgestapt met de bedoeling om hoofdredacteur te worden natuurlijk gaat vervelen als je tot je naderende VUT slechts de persberichten uit de autobranche mag samenvatten.

Met de kinderen maak ik Vlaamse stoofpot uit een receptenboek (!) van Louis Paul Boon. Ik laat ze altijd zoveel mogelijk lezen.

's-Avonds naar een Nieuwjaarspartij van automatiseerder (en klant) CMG. Mooi feest – en onverwacht tal van bekenden tegengekomen, waaronder oud-collega's uit de Top-40 van Aegon. Nieuwtjes uitgewisseld. En zaken gedaan natuurlijk.

zondag 19 januari
Tegen negenen blijken m'n kinderen klaarwakker al een tijdje in de onverwarmde logeerkamer te vertoeven. Die heeft TV, vandaar. Twee koppies steken aan de verkeerde kant van het bed onder een dekbed uit. Dat zijn dierbare momenten. Zeg dan maar eens nee als je plotsklaps wordt uitgedaagd. En zo sta ik voor het ontbijt met halfdichte ogen al tegen ze te flipperen.

Verder rustige dag. Je hoeft niet in den Here te zijn om prijs te stellen op een wekelijkse rustdag na al het gejakker. Drie wassen gedraaid. Suzanne rommelt in de tuin als ik met Erik Stratego speel. Bos meldt dat Cohen het doet. Vanuit mijn werk maakte ik Cohen vorig jaar kort maar intensief mee, ook in de Collegevergadering. Hij dwong op een sympathieke manier gezag van zijn omgeving af. Het duo Bos/Cohen lijkt me een goede keuze; heel wat beter dan het economisch recept van de PvdA.

's-Avonds op weg naar de uitzending krijg ik een telefoontje: Zalm kiest voor Barend & Van Dorp. De chauffeur heeft de cup in de veiligheidsriem op de voorstoel gezet. Bel B&vD, zeg ik tegen de redacteur, dan bieden we dat ding dáár wel aan, als gotspe. Binnen vijf minuten hoor ik het antwoord: ze willen niet. En ik maar veronderstellen dat het een beetje ruimdenkende jongens waren, die twee.

maandag 20 januari
Lunchtrommels maken. Jeugdjournaal kijken. Kinderen = timing. Eens in de twee weken gaan we drie minuten vroeger weg. Ik stop dan onderweg bij de glasbak, pak een krant en roep luid, als betrof het een Monty Python-aankondiging : 'En dan nu: het nut van kinderen'. Twee achterportieren en de achterklep zwaaien volgens dit inmiddels gegroeide ritueel open en even later hoor ik flessen kletteren. We zijn op tijd bij Wolters, volgens mij de beste basisschool van Den Haag. Ik moet als lid van de lustrumcommissie (125 jaar) de PR verzorgen en laat ik daar maar meteen mee beginnen: 28 juni is er reünie.

Cup op kantoor gezet, naast een stapeltje achterstand. Dringende gesprekken met twee medewerkers gevoerd. Puntjes op de i voor een nieuw arbeidscontract. Verder facturen, ARBO-gezeur, ziektekosten, rekeningen – kortom: de vervelende kant van het ondernemerschap. Daar staat tegenover: geen baas, geen verantwoording anders dan aan jezelf, geen vergaderingen, geen bureaucratie. 's-Avonds commentator gespeeld in 'Stem van Nederland'. Maurice brengt de complimenten over van Paul Witteman voor ons programma. Waardeer ik bijzonder.

dinsdag 21 januari
Aspirant-klant op bezoek om samenwerking af te tasten, met iemand erbij van het hoofdkantoor uit Londen. Spannend, ze beslissen binnen een week.

Shushi-bespreking op kantoor met een andere klant, die in de clinch ligt met de overheid. Met een demissionair kabinet op verkiezingstournee zijn ambtenaren de baas – en dat beseffen ze zelf beter dan wie ook. Die moeten dus terug in hun hok, desnoods via de publiciteit.

Telefoon van SBS. Of ik die cup even bij Zalm wil brengen, dan draaien ze er meteen een itempje van op deze nieuwsluwe dag. Eerst twijfel ik; is het niet te luchtig? Ach, wat kan het eigenlijk ook schelen. Als ik binnenval bij Zalm, heeft z'n campagnestaf echter ook het NOS-journaal weten op te lijnen: ze filmen mee om later te melden dat de SBS-kijker Zalm de beste politicus vond. Onjuist. Hij won door het meest correct aan te geven wat de gemiddelde Nederlander van een bepaald thema vond. Kleine, maar typerende slordigheid.

Na afloop van het lijsttrekkersdebat hoor ik oud-CDA-campagneleider Frits Wester bij RTL-4 zeggen dat Bos het matig deed en Balkenende goed op dreef was. Dat laatste is aantoonbaar onjuist. Wie het zonder uitleg heeft over 'het algemeen verbindend verklaren van CAO's', over 'de koppeling' en over 'de fiscaliteit', zoals Balkenende deed, communiceert op een cruciaal moment niet goed met de kiezers. De boodschap is dan te ingewikkeld. Frits was en is de goede man op de verkeerde plek.

woensdag 22 januari
Brainstorm voorbereid voor vanmiddag. Levendige discussie, scherpe conclusies. Echt jammer dat ik er omwille van de vertrouwelijkheid niet meer over kan vertellen. Het leuke van mijn werk is dat je op zoveel plekken tegelijk in de keuken kan kijken.

Werkelijk een spannende avond; elke stem telt. Of al die CDA-stemmers zijn opgekomen om in mei een kabinet met de PvdA op het bordes te zien staan, waag ik te betwijfelen. Hoe dan ook: de allerwegen in de 'serieuze' journalistiek beschimpte zender SBS-6 heeft afgelopen week meer inhoudelijke politieke informatie verschaft dan het tot Nederland Kiest omgebouwde NOVA. Nog een maad of vier, dan hebben wetenschappers het turfwerk af dat deze stelling zal bewijzen.

donderdag 23 januari
Mijn favoriete krant heeft cijfers. 2538 van de kleine 10 miljoen stemmers koos Winny de Jong. Zou dat schamele getal nog tot enige reflectie bij de journalistiek leiden, die immers massaal aandacht aan haar besteedde?